Janusz Korczak przeszedł do historii pedagogiki jako niezwykły twórca systemu wychowania dzieci w duchu szacunku, ale i samodzielnego myślenia. Dał się poznać zarówno jako znakomity pediatra, jak i twórca literacki, publicysta, a przy tym osoba wybitnie zasłużona w walce o prawa dziecka.
Henryk Goldszmit, powszechnie znany jako Janusz Korczak ( pseudonim Stary Doktor ), urodził się 22 lipca 1878 lub 1879 r. w Warszawie, w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Przyczyną niepewności co do daty urodzenia jest zaniedbanie przez ojca formalności metrykalnych. Jeszcze za życia Korczaka przyjęto jednak, że urodził się w 1878 r. Zginął zamordowany przez hitlerowców w obozie koncentracyjnym w Treblince.
Studiował na wydziale lekarskim Uniwersytetu Warszawskiego. Po ukończeniu nauki pracował w szpitalu dziecięcym. W 1912 r. po siedmiu latach pracy jako pediatra opuścił szpital i został dyrektorem Domu Sierot przy ulicy Krochmalnej. Wraz ze Stefanią Wilczyńską, pełniącą funkcję naczelnej wychowawczyni, pracował bez wynagrodzenia w tej placówce do 1942 roku. Zrezygnował z założenia własnej rodziny, wiele poświęcił dla obcych, ubogich dzieci żydowskich. Dom Sierot pod zarządem Korczaka stał się miejscem wyjątkowym, w którym każdy z wychowanków był gospodarzem, pracownikiem i kierownikiem, a dziecięca społeczność działała na zasadach sprawiedliwości, braterstwa, równych praw oraz obowiązków. Działały tam takie instytucje jak sejm, sąd, gazeta, system dyżurów, opieka dzieci nad dziećmi, notariat, kasa pożyczkowa, kluby sportowe, kółko organizacji „pożytecznych rozrywek”. Dorośli z kolei m.in. prowadzili systematycznie dokumentowane badania nad psychofizycznym i społecznym rozwojem wychowanków. Placówka ta, dzięki stosowanym przez Korczaka metodom wychowawczym, zdobyła rozgłos w świecie.
Janusz Korczak założył i redagował „Gazetkę Domu Sierot” i „Gazetkę Naszego Domu”. Stworzył unikalny organ dzieci i młodzieży pt. „Mały Przegląd” wychodzący jako dodatek tygodniowy do „Naszego Przeglądu”. Pisał do kwartalnika „Szkoła Specjalna”. Prowadził wykłady na uczelniach wyższych pedagogicznych na temat praw dziecka do harmonijnego rozwoju, szacunku i podmiotowego traktowania przez dorosłych. Pod pseudonimem Stary Doktor wygłaszał w polskim radiu Gadaninki, czyli słynne pogadanki o m.in. równouprawnieniu dzieci, o dostosowaniu wymagań do ich indywidualnych potrzeb.
Korczak zadebiutował w 1896 r. humoreską pt. „Węzeł gordyjski”, w której podejmował temat wychowania dzieci. W 1901 r. opublikował swą pierwszą książkę pt. „Dzieci ulicy”. Do najbardziej znanych jego utworów należą: „Król Maciuś Pierwszy”, „Król Maciuś na wyspie bezludnej”, „Kajtuś Czarodziej”, „Bankructwo małego Dżeka”, „Koszałki – opałki”, „Dziecko salonu”, „Dzieci ulicy”, „Mośki, Joski i Srule”, „Józki, Jaśki i Franki”, „Sława”, „Feralny tydzień”, „Jak kochać dziecko”, „Kiedy znów będę mały”, „Sam na sam z Bogiem: Modlitwy tych, którzy się nie modlą”, „Uparty chłopiec- życie Ludwika Pasteura”.
W sierpniu 1942 r. pomimo szansy opuszczenia getta, pozostał ze swymi podopiecznymi i zginął wraz z nimi w obozie zagłady w Treblince.
Bezdzietny doktor o podwójnej narodowości (Żyd-Polak) mówił o sobie: „za syna wybrałem ideę służenia dziecku i jego sprawie”.
ZŁOTE MYŚLI JANUSZA KORCZAKA
„Powiedz dziecku, że jest dobre, że umie, że potrafi.”
„Wychowywać ― znaczy chować, chronić, ukrywać przed krzywdą i szkodą, zabezpieczyć.”
„Dzieci nie są głupsze od dorosłych, tylko mają mniej doświadczenia.”
„Dziecko to jutro.”
„Bez szczęśliwego dzieciństwa całe życie jest kalekie.”
„Pozwól dzieciom błądzić i radośnie dążyć do poprawy.”
„Dziecko ma prawo do poważnego traktowania jego spraw, do sprawiedliwego ich rozważania.”
„Pomóżmy dzieciom, by każdy z nich stał się tym, kim stać się może.”
„Dziecko nie staje się człowiekiem, ale już nim jest.”
„Jeśli chcesz zmieniać świat, zacznij od siebie.”
„Wszystko, co osiągnięte tresurą, naciskiem, przemocą – jest nietrwałe, niepewne, zawodne.”
„Dziecko małe, lekkie, mniej go jest. Musimy pochylić, zniżyć ku niemu.”
„Jeżeli ktoś zrobił coś złego, najlepiej mu przebaczyć. Jeżeli zrobił coś złego, bo nie wiedział, to już wie teraz. Jeżeli zrobił coś złego nieumyślnie, będzie w przyszłości ostrożniejszy. Jeśli robi coś złego, bo mu się trudno przyzwyczaić, będzie się starał. Jeżeli zrobił coś złego, bo go namówili, już się nie będzie słuchał.”
„Nie ma dzieci – są ludzie; ale o innej skali pojęć, innym zasobie doświadczenia, innych popędach, innej grze uczuć. Pamiętaj, że my ich nie znamy.”
„Jestem nie po to, aby mnie kochali i podziwiali, ale po to, abym ja działał i kochał. Nie obowiązkiem otoczenia pomagać mnie, ale ja mam obowiązek troszczenia się o świat, o człowieka”
„Być człowiekiem znaczy posiadać kryształową moralność, nieograniczoną tolerancyjność, do pasji posuniętą pracowitość, dążyć do ciągłego uzupełniania swego wykształcenia, pomagać innym.”
„Nie takie ważne, żeby człowiek dużo wiedział, ale żeby dobrze wiedział, nie żeby umiał na pamięć, a żeby rozumiał, nie żeby go wszystko troszkę obchodziło, a żeby go coś naprawdę zajmowało”